آیه 113 سوره بقره

وَ قالَتِ الْيَهُودُ لَيْسَتِ النَّصارى‌ عَلى‌ شَيْ‌ءٍ وَ قالَتِ النَّصارى‌ لَيْسَتِ الْيَهُودُ عَلى‌ شَيْ‌ءٍ وَ هُمْ يَتْلُونَ الْكِتابَ كَذلِكَ قالَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ مِثْلَ قَوْلِهِمْ فَاللَّهُ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ فِيما كانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ (113)

شأن نزول: جماعتى از نصاراى نجران به مدينه آمدند و با احبار يهود مناظره نمودند. (حرمله) كه از احبار يهود بود گفت: شما بر هيچ چيز از دين حق نيستيد و انكار نبوت حضرت عيسى عليه السلام نمود. يكى از نصارا گفت: شما بر هيچ امر نيكو اقدام نكنيد و انكار نبوت حضرت موسى عليه السلام نمود؛ آيه شريفه نازل شد:

وَ قالَتِ الْيَهُودُ: و گفتند يهود بر وجه انكار، لَيْسَتِ النَّصارى‌ عَلى‌ شَيْ‌ءٍ: نيستند نصارى بر چيزى از دين حق. وَ قالَتِ النَّصارى‌: و گفتند نصارى در مقابل آنان، لَيْسَتِ الْيَهُودُ عَلى‌ شَيْ‌ءٍ: نيستند يهود بر چيزى از دين حق. وَ هُمْ يَتْلُونَ الْكِتابَ‌: و حال آن كه آنها مى‌خوانند كتاب را

«1» اصول كافى كتاب الايمان و الكفر، باب الرياء، حديث 3 (جلد 2 صفحه 293)

تفسير اثنا عشرى، ج‌1، ص: 234

يعنى يهود در تورات مى‌خوانند حديث حضرت عيسى عليه السلام و نبوت او و بشارت آمدن او را بعد از حضرت موسى عليه السلام، و همچنين نصارى در انجيل مى‌خوانند وصف حضرت موسى عليه السلام و نبوت او را مى‌دانند كه هر دو حق است، با وجود بر اين انكار حق را نمايند. كَذلِكَ قالَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ‌: همچنين گفتند آنان كه نمى‌دانند، و اهل كتاب آسمانى نيستند، مانند مشركان، مِثْلَ قَوْلِهِمْ‌: مثل قول يهود و نصارى. در اين فرمايش توبيخ عظيمى است، زيرا تشبيه فرموده يهود و نصارى را در گفتار به جهال، و مساوى گردانيده ايشان را كه اهل كتاب هستند با كسانى كه كتاب آسمانى ندارند. فَاللَّهُ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ‌: پس خداوند حكم مى‌فرمايد ميان آنها، يَوْمَ الْقِيامَةِ: روز قيامت و جزا، فِيما كانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ‌: در آنچه اختلاف مى‌كنند از حق و باطل و محق و مبطل، و حكم حق تعالى روز قيامت در باره آنها بر اين وجه باشد كه براى هر فريقى عذابى كه سزاوار باشند مقرر فرمايد و بنمايد ايشان را، كسانى كه بهشت روند و آنهائى كه به جهنم داخل كنند.

وَ قالَتِ الْيَهُودُ لَيْسَتِ النَّصارى‌ عَلى‌ شَيْ‌ءٍ وَ قالَتِ النَّصارى‌ لَيْسَتِ الْيَهُودُ عَلى‌ شَيْ‌ءٍ وَ هُمْ يَتْلُونَ الْكِتابَ كَذلِكَ قالَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ مِثْلَ قَوْلِهِمْ فَاللَّهُ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ فِيما كانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ (113)

ترجمه‌

و گفتند يهود نيستند نصارى بر چيزى و گفتند نصارى نيستند يهود بر چيزى و آنها ميخوانند كتاب را همچنين گفتند آنانكه نميدانند مانند گفتن آنها پس خدا حكم ميكند ميانشان روز قيامت در آنچه بودند كه در آن اختلاف ميكردند..

تفسير

يهود مدعى بودند كه نصارى بر دين حقى ثابت نيستند و نصارى هم همين نسبت را بيهود ميدادند و يكديگر را گمراه و بر باطل ميدانستند از روى تقليد بدون حجت و دليل با آنكه كتاب الهى را تلاوت ميكردند ولى تدبر و تامل در آن نمينمودند تا حق را تشخيص دهند و متابعت نمايند همچنين كسانيكه عالم بحق نبودند و نظر نميكردند در تحصيل آن از راهى كه امر فرموده است خدا گفتند مانند گفته آنها بدون دليل و نسبت دادند يكديگر را بكفر و ضلالت و خداوند حكم ميكند ميان آندو فرقه در روز قيامت در آنچه اختلاف مينمودند در آن چيز در دنيا بآنكه واضح ميكند گمراهى و فسق آنانرا و هر يك را بقدر استحقاق مجازات ميفرمايد امام حسن مجتبى (ع) فرموده كه اين آيه نازل شد براى آنكه قومى از يهود و فرقه از نصارى شرفياب خدمت ختمى مرتبت شدند و گفتند اى محمد (ص) حكم كن بين ما آنحضرت فرمود شرح حال خودتان را بيان كنيد جماعت يهود گفتند ما ايمان بخداوند يگانه حكيم داريم و اولياء او هستيم و نصارى بهره از دين حق ندارند نصارى هم همين مقاله را نسبت بيهود عرضه داشتند و پيغمبر فرمود همه شما دو فرقه بخطا و باطل رفته‌ايد و فسق و تجاوز از امر و دين حق نموديد پس هر يك از آندو فرقه عرضه داشتند چگونه ما كافر و فاسقيم با آنكه كتاب خداوند در نزد ما است و آنرا تلاوت مينمائيم پيغمبر (ص) بهر دو فرقه خطاب فرمود كه شما با تورية و انجيل مخالفت كرديد و بر طبق آن عمل ننموديد چون‌

جلد 1 صفحه 161

علم بآندو كتاب نداشتيد و الا هر يك از شما دو فرقه ديگرى را بدون دليل نسبت به كفر و ضلالت نميداديد و از براى مدعاى خودتان بكتاب خدا تمسك مينموديد چون كتب سماوى براى شفاء از كورى و نجات از گمراهى است هدايت مينمايد عمل كنندگان را براه راست و وبال ميشود براى اعراض كنندگان و حجت خدا است بر خلق كه در صورت عصيان و تخلف مورد غضب و مستحق عذاب الهى شوند پس خطاب بيهود فرمود و بيم داد آنانرا از عذاب خداوند مانند عذابى كه بر پيشينيان آنها نازل شده بود حقير عرض ميكنم از اين روايت معلوم ميشود اعراض از كتاب خدا و ترك تدبر و عمل بر طبق آن موجب كفر و ضلالت و عدم وصول براه هدايت است بلكه هر ادعائيكه دليلى از كتاب خداوند بر آن اقامه نشود صاحب آن مورد طعن و ملامت خواهد بود.

وَ قالَت‌ِ اليَهُودُ لَيسَت‌ِ النَّصاري‌ عَلي‌ شَي‌ءٍ وَ قالَت‌ِ النَّصاري‌ لَيسَت‌ِ اليَهُودُ عَلي‌ شَي‌ءٍ وَ هُم‌ يَتلُون‌َ الكِتاب‌َ كَذلِك‌َ قال‌َ الَّذِين‌َ لا يَعلَمُون‌َ مِثل‌َ قَولِهِم‌ فَاللّه‌ُ يَحكُم‌ُ بَينَهُم‌ يَوم‌َ القِيامَةِ فِيما كانُوا فِيه‌ِ يَختَلِفُون‌َ (113)

(يهود گفتند ‌که‌ نصاري‌ ‌بر‌ چيزي‌ نيستند و نصاري‌ گفتند ‌که‌ يهود ‌بر‌ چيزي‌ نيستند و حال‌ آنكه‌ ‌هر‌ دو گروه‌ كتاب‌ ‌خود‌ ‌را‌ ميخوانند، و همچنين‌ گفتند آنهايي‌ ‌که‌ نميدانند مانند گفتار ‌ايشان‌، ‌پس‌ ‌خدا‌ ‌در‌ روز قيامت‌ ميان‌ آنان‌ حكم‌ فرمايد ‌در‌ باره‌ آنچه‌ اختلاف‌ ميكنند.

قالَت‌ِ اليَهُودُ الاية گفتار يهود درباره‌ نصاري‌ ‌از‌ اينجهت‌ ‌بود‌ ‌که‌ يهود نبوت‌ حضرت‌ مسيح‌ ‌را‌ منكر بوده‌ و العياذ باللّه‌ نسبت‌ ناروا بمسيح‌ و مريم‌ مادر ‌او‌ ميدادند لذا مذهب‌ آنان‌ ‌را‌ ‌بر‌ حق‌ نميدانستند، و اما گفتار نصاري‌ درباره‌ يهود ‌براي‌ ‌اينکه‌ ‌بود‌ ‌که‌ نصاري‌ ميگفتند بآمدن‌ مسيح‌ شريعت‌ موسي‌ نسخ‌ ‌شده‌ و بايد يهود بدستورات‌ حضرت‌ مسيح‌ «ع‌» رفتار كنند و حال‌ آنكه‌ يهود نه‌ تنها نبوّت‌ حضرت‌ مسيح‌ «ع‌» ‌را‌ منكر بودند بلكه‌ چنانچه‌ گذشت‌ نسبت‌هاي‌ ناروا ‌هم‌ بمسيح‌ ميدادند.

و اما اينكه‌ بعضي‌ ‌از‌ مفسرين‌ گفته‌اند ‌که‌ نصاري‌ انكار نبوت‌ موسي‌ و كتاب‌ ‌او‌ و تورات‌ ‌را‌ نمودند و طبق‌ ‌آن‌ خبري‌ ‌از‌ ‌إبن‌ عباس‌ نقل‌ كرده‌اند، كاشف‌ ‌از‌ بي‌ اطلاعي‌ آنهاست‌ زيرا نصاري‌ اسفار تورات‌ و ساير كتب‌ يهود ‌را‌ وحي‌ الهي‌

جلد 2 - صفحه 156

ميدانند و بعهد قديم‌ نام‌ نهاده‌ و بجميع‌ لغات‌ ترجمه‌ و طبع‌ و منتشر نموده‌اند، چگونه‌ منكر نبوت‌ موسي‌ و كتاب‌ ‌او‌ تورات‌ ميشوند!

وَ هُم‌ يَتلُون‌َ الكِتاب‌َ و ‌هر‌ كدام‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ دو طايفه‌ كتاب‌ مذهبي‌ ‌خود‌ ‌را‌ خوانده‌ و ملاك‌ دين‌ و نجات‌ ميدانند.

كَذلِك‌َ قال‌َ الَّذِين‌َ لا يَعلَمُون‌َ مِثل‌َ قَولِهِم‌ مراد ‌از‌ الَّذِين‌َ لا يَعلَمُون‌َ ظاهرا جهال‌ ‌هر‌ قومي‌ باشند نه‌ اينكه‌ اختصاص‌ بمشركين‌ قريش‌ داشته‌ ‌باشد‌ چنانچه‌ ‌در‌ قرآن‌ ‌از‌ قول‌ قوم‌ نوح‌ درباره‌ مؤمنين‌ بنوح‌ نقل‌ ميفرمايد:

فَقال‌َ المَلَأُ الَّذِين‌َ كَفَرُوا مِن‌ قَومِه‌ِ ما نَراك‌َ إِلّا بَشَراً مِثلَنا وَ ما نَراك‌َ اتَّبَعَك‌َ إِلَّا الَّذِين‌َ هُم‌ أَراذِلُنا بادِي‌َ الرَّأي‌ِ«1» و درباره‌ قوم‌ صالح‌ ميفرمايد قال‌َ المَلَأُ الَّذِين‌َ استَكبَرُوا مِن‌ قَومِه‌ِ لِلَّذِين‌َ استُضعِفُوا لِمَن‌ آمَن‌َ مِنهُم‌ أَ تَعلَمُون‌َ أَن‌َّ صالِحاً مُرسَل‌ٌ مِن‌ رَبِّه‌ِ قالُوا إِنّا بِما أُرسِل‌َ بِه‌ِ مُؤمِنُون‌َ، قال‌َ الَّذِين‌َ استَكبَرُوا إِنّا بِالَّذِي‌ آمَنتُم‌ بِه‌ِ كافِرُون‌َ«2» و ‌غير‌ اينها ‌از‌ آيات‌ ديگر.

فَاللّه‌ُ يَحكُم‌ُ بَينَهُم‌ الاية ‌يعني‌ ‌در‌ روز قيامت‌ ‌بين‌ يهود و نصاري‌ و جاهلين‌ بمقام‌ انبياء و گروندگان‌ بآنها ‌در‌ مورد اختلافات‌ آنان‌ حكم‌ ميفرمايد و مقالات‌ باطل‌ ‌را‌ ‌از‌ گفتارهاي‌ حق‌ جدا ميفرمايد و ‌هر‌ ‌که‌ ‌را‌ بجزاء ‌خود‌ ميرساند چون‌ روز قيامت‌ روز فصل‌ قضاء و خداوند متعال‌ حاكم‌ و ديان‌ ‌در‌ ‌آن‌ روز ‌است‌.

1‌-‌ سوره‌ هود ‌آيه‌ 29

2‌-‌ سوره‌ الاعراف‌ ‌آيه‌ 73

157

اشاره

آیه 113

شأن نزول:

جمعی از مفسران از ابن عباس چنین نقل کرده‌اند:

هنگامی که گروهی از مسیحیان «نجران» خدمت رسولخدا صلّی اللّه علیه و اله آمدند، عده‌ای از علمای یهود نیز در آنجا حضور یافتند، بین آنها و مسیحیان در محضر پیامبر صلّی اللّه علیه و اله نزاع و مشاجره در گرفت، «رافع بن حرمله» (یکی از یهودیان) رو به جمعیت مسیحیان کرد و گفت: آیین شما پایه و اساسی ندارد و نبوّت عیسی و کتاب او انجیل را انکار کرد، مردی از مسیحیان نجران نیز عین این جمله را در پاسخ آن یهودی تکرار نمود و گفت: آیین یهود پایه و اساسی ندارد، در این هنگام آیه نازل

ج1، ص112

شد و هر دو دسته را به خاطر گفتار نادرستشان ملامت نمود.

تفسیر:

تضادهای ناشی از انحصار طلبی- در آیات گذشته گوشه‌ای از ادّعاهای بی‌دلیل جمعی از یهود و نصاری را دیدیم آیه مورد بحث نشان می‌دهد که وقتی پای ادّعای بی دلیل به میان آید نتیجه‌اش انحصار طلبی و سپس تضاد است.

می‌گوید: «یهودیان گفتند: مسیحیان هیچ موقعیتی نزد خدا ندارند، و مسیحیان نیز گفتند: یهودیان هیچ موقعیتی ندارند و بر باطلند»! (وَ قالَتِ الْیَهُودُ لَیْسَتِ النَّصاری عَلی شَیْ‌ءٍ وَ قالَتِ النَّصاری لَیْسَتِ الْیَهُودُ عَلی شَیْ‌ءٍ).

سپس اضافه می‌کند: «آنها این سخنان را می‌گویند در حالی که کتاب آسمانی را می‌خوانند»! (وَ هُمْ یَتْلُونَ الْکِتابَ). یعنی با در دست داشتن کتابهای الهی که می‌تواند راهگشای آنها در این مسائل باشد این گونه سخنان که سر چشمه‌ای جز تعصّب و عناد و لجاجت ندارد بسیار عجیب است.

سپس قرآن اضافه می‌کند: «مشرکان نادان نیز همان چیزی را می‌گفتند که اینها می‌گویند» با این که اینها اهل کتابند و آنها بت‌پرست (کَذلِکَ قالَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ مِثْلَ قَوْلِهِمْ).

در پایان آیه آمده است «خداوند داوری این اختلاف را در قیامت به عهده خواهد گرفت) (فَاللَّهُ یَحْکُمُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ فِیما کانُوا فِیهِ یَخْتَلِفُونَ).

آنجاست که حقایق روشنتر می‌شود و اسناد و مدارک هر چیز آشکار است، کسی نمی‌تواند حق را منکر شود.